Dolinka Katyńska

Dolinka Katyńska w Warszawie – najważniejsze miejsce upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej w Warszawie, położone na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W Dolince Katyńskiej znajdują się dwa pomniki w postaci krzyży, oficjalnie odsłonięte 31 lipca 1995 roku. Są to tzw. pomnik społeczny, który ustawiano w Dolince Katyńskiej dwukrotnie (po raz pierwszy w 1981 roku i po raz drugi w 1995 roku), oraz tzw. pomnik rządowy, wzniesiony w 1985 roku, pierwotnie z innymi napisami.

Ze względu na wspólny moment odsłonięcia, pomniki znajdujące się w Dolince Katyńskiej są często traktowane jako jeden monument i nazywane Krzyżem Katyńskim.
Uroczystości religijno-patriotyczne poświęcone ofiarom zbrodni katyńskiej odbywały się w Dolince Katyńskiej corocznie od 1974 roku; organizował je Krąg Pamięci Narodowej założony przez ks. Wacława Karłowicza i Stefana Melaka. W Dniu Wszystkich Świętych 1980 roku wokół Dolinki Katyńskiej zgromadziły się setki osób, które oddały hołd polskim jeńcom wojennym zamordowanym w 1940 roku w Katyniu przez radziecką policję polityczną NKWD. Miejsce to pokryto kwiatami, zniczami i polskimi flagami narodowymi; urządzono również wystawę fotografii.
W kwietniu 1981 roku w Dolince Katyńskiej ponownie zorganizowano uroczystości upamiętniające ofiary zbrodni, co zostało skrytykowane przez radziecką gazetę Prawda, która napisała: Antysowieckie i kontrrewolucyjne siły urządziły na warszawskim cmentarzu antysowiecki sabat. W maju 1981 roku w Warszawie powstał nielegalny Komitet Obywatelski Budowy Pomnika Katyńskiego. 31 lipca 1981 roku członkowie Komitetu ustawili w Dolince Katyńskiej kamienny krzyż o wysokości 4,5 metra, z datą 1940, orłem w koronie, tablicą z napisem Katyń i literami WP oraz słupkami z nazwami obozów NKWD, gdzie po agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku przebywali w niewoli polscy jeńcy wojenni. Inicjatorami postawienia krzyża byli ks. Stefan Niedzielak i Stefan Melak. Tej samej nocy krzyż został zdemontowany i wywieziony przez Służbę Bezpieczeństwa przy użyciu ciężkiego dźwigu.

1 sierpnia 1981 roku Komitet Obywatelski Budowy Pomnika Katyńskiego przekształcił się w Obywatelski Komitet Budowy Pomnika Ofiar Katynia, którego przewodniczącym został Andrzej Szomański. Komitet rozpoczął zbiórkę funduszy na wzniesienie w Dolince Katyńskiej nowego, identycznego monumentu w miejsce usuniętego poprzedniej nocy. W sierpniu 1981 roku w Dolince Katyńskiej zbierały się codziennie tysiące osób. 6 grudnia 1981 roku w obecności kilku tysięcy zgromadzonych wmurowano kamień węgielny i akt erekcyjny pod budowę nowego pomnika (umieszczony w atrapie pocisku) i ustawiono tymczasowy krzyż brzozowy. Po 13 grudnia 1981 roku, gdy w Polsce wprowadzono stan wojenny, krzyż ten został usunięty przez władze PRL.

1 sierpnia 1983 roku, w 39. rocznicę wybuchu powstania warszawskiego, na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach odbyła się manifestacja z udziałem kilkudziesięciu tysięcy osób. Kilka tysięcy z nich zgromadziło się wokół Dolinki Katyńskiej, gdzie śpiewano pieśni patriotyczne i składano kwiaty. 16 sierpnia 1983 roku akt erekcyjny budowy pomnika społecznego, wmurowany w Dolince Katyńskiej 6 grudnia 1981 roku, został wydobyty przez ekipę saperską Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej, która dokonała rozbrojenia pocisku przeciwlotniczego z napisem KATYŃ 1940, jak napisano w dokumencie przedstawionym kierownictwu cmentarza.

1 sierpnia 1984 roku w Dolince Katyńskiej ponownie ustawiono drewniany krzyż upamiętniający ofiary zbrodni, który znów został usunięty przez władze.
Tymczasem ideę budowy pomnika katyńskiego podjął koncesjonowany przez władze PRL związek kombatantów, ZBoWiD, postulując umieszczenie na nim fałszywego napisu Katyń – 1941. W 1983 roku Stołeczna Rada Narodowa rozpisała zamknięty konkurs na pomnik mający stanąć w Dolince Katyńskiej. Jego zwycięzcami zostali rzeźbiarze Adam Myjak i Janusz Pastwa, którzy zaprojektowali granitowy monument opatrzony napisem: Żołnierzom polskim spoczywającym w ziemi katyńskiej. Pomnik ten zaczęto montować w Dolince Katyńskiej, lecz prace zostały nagle wstrzymane wskutek interwencji ambasady ZSRR. Od artystów zażądano, by zmienili napis na fałszywy i podali, że sprawcami zbrodni katyńskiej byli Niemcy. Adam Myjak i Janusz Pastwa nie wyrazili na to zgody, po czym pomnik zdemontowano, wywieziono z Dolinki Katyńskiej i umieszczono na kilka lat w magazynach cmentarza.
Po demontażu pomnika Adama Myjaka i Józefa Pastwy teren Dolinki Katyńskiej został ogrodzony płotem budowlanym z desek i objęty nadzorem, po czym na przełomie kwietnia i marca 1985 roku, bez wcześniejszych zapowiedzi i bez uroczystości odsłonięcia, władze PRL ustawiły tam biały granitowy krzyż o wysokości 4 metrów, opatrzony fałszywym napisem: Żołnierzom polskim ofiarom hitlerowskiego faszyzmu spoczywającym w ziemi katyńskiej – 1941 rok. Autorem pomnika rządowego był rzeźbiarz Ryszard Cichocki.

Ta akcja władz PRL, przypisująca sprawstwo zbrodni Niemcom, wywołała oburzenie wielu Polaków, a szwajcarska gazeta Neue Zürcher Zeitung napisała:

Decyzja Jaruzelskiego, by odstąpić od stanowiska poprzedników, jest w opinii wielu Polaków o tyle zastanawiająca, że przyjęcie sowieckiej wersji zbrodni katyńskiej oznacza zhańbienie symbolu martyrologii narodu. Co do tego wydają się zgodni zarówno polscy komuniści, jaki i niekomuniści, wierzący i niewierzący. Panuje przekonanie, że dla Jaruzelskiego oznacza to wręcz całkowity upadek na dno narodowej zdrady.

Treść napisu wywołała oburzenie również w Niemczech i stała się przedmiotem dyskusji na posiedzeniu Bundestagu oraz interwencji dyplomatycznych. Niemiecki minister spraw zagranicznych Hans-Dietrich Genscher oświadczył, że choć pomnik nie został oficjalnie odsłonięty, niemiecki rząd federalny zwrócił uwagę polskiemu rządowi na krytykę, z jaką spotkał się w Niemczech zafałszowany napis. Kanclerz Helmut Kohl stwierdził, że strona polska została poinformowana, iż niemiecki rząd nie rozumie tego fałszowania historii i czuje się tym faktem dotknięty.
1 sierpnia 1985 roku w Dolince Katyńskiej odbyła się kolejna wielka manifestacja ludności, podczas której pojawił się biało-czerwony transparent z napisem: Prawda zwycięży. Filmująca demonstrację ekipa amerykańskiej telewizji NBC została tymczasowo zatrzymana.

1 sierpnia 1988 roku w Dolince Katyńskiej znów zgromadziły się tysiące ludzi, a rządowy pomnik katyński przyozdobiono polską flagą narodową z napisem: Żądamy prawdy – Katyń 1940.

W styczniu 1989 roku został zamordowany przez tzw. „nieznanych sprawców” ks. Stefan Niedzielak, co jest łączone z jego działalnością na rzecz upamiętnienia ofiar Katynia m.in. w Dolince Katyńskiej. W lutym 1989 roku, w okresie pieriestrojki w Związku Radzieckim, rzecznik polskiego rządu Jerzy Urban poinformował, że napis na pomniku w Dolince Katyńskiej zostanie zmieniony, po czym pod koniec marca 1989 roku skuła go grupa robotników. W kwietniu 1989 roku odsłonięto nowy napis, który brzmiał: Polskim oficerom zamordowanym w Katyniu.

Wielu Polaków uznało tę formę napisu za oburzającą, gdyż nie wymieniał radzieckich sprawców zbrodni ani jej daty. Korespondent niemieckiej gazety Süddeutsche Zeitung, obserwujący odsłonięcie nowego napisu, zrelacjonował następujący incydent, do którego doszło w czasie uroczystości:

Ciszę panującą na cmentarzu przerwało donośne wołanie czterdziestoletniego mężczyzny: „To skandal, że nie zdobyto się na odwagę, by na pomniku umieścić datę. Należało tu podać także rok 1940”. Zgromadzony tłum reaguje oklaskami.

W marcu 1989 roku Warszawska Rodzina Katyńska zwróciła się do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa z żądaniem zmiany fałszywego napisu na pomniku rządowym w Dolince Katyńskiej. W tym samym roku Rada poprawiła i uzupełniła napisy na pomniku, dodając nazwy trzech radzieckich obozów jenieckich, Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska, oraz datę 1940. Montowane w dzień litery były w nocy zrywane przez nieznanych sprawców.

W kwietniu 1989 delegacja Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa z jej przewodniczącym gen. dyw. pil. Romanem Paszkowskim wraz z grupą rodzin ofiar zbrodni pobrała w Katyniu urnę z ziemią, która w dniu 18 kwietnia 1989 została uroczyście złożona w Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie oraz w Dolince Katyńskiej. Egzekwie żałobne odprawił biskup Zbigniew Kraszewski, a przemówienia wygłosili gen. Roman Paszkowski oraz gen. Franciszek Skibiński.

Usunięty w 1981 roku pomnik społeczny został podrzucony na terenie Cmentarza Wojskowego na Powązkach w nocy z 5 na 6 lipca 1989 roku przez niezidentyfikowane osoby, po czym zaopiekowała się nim Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa z jej przewodniczącym gen. Romanem Paszkowskim. 25 sierpnia 1993 roku w czasie wizyty w Polsce prezydent Rosji Borys Jelcyn złożył w Dolince Katyńskiej kwiaty przed pomnikiem rządowym, po czym zwrócił się do dwóch przedstawicieli Rodzin Katyńskich i ks. Zdzisława Peszkowskiego, wypowiadając słowo: Wybaczcie (ros. Простите).

Pomnik społeczny ustawiono w Dolince Katyńskiej w 1995 roku. 31 lipca 1995 roku odbyła się ceremonia oficjalnego odsłonięcia obu pomników, społecznego i rządowego. W tym samym roku pomnik Adama Myjaka i Janusza Pastwy wydobyto z magazynów i ustawiono przed konkatedrą Matki Bożej Zwycięskiej na Kamionku.
W Dolince Katyńskiej odbywają się oficjalne uroczystości rocznicowe upamiętniające ofiary zbrodni. Spontanicznie wytworzyła się tradycja zapalania w Dolince Katyńskiej zniczy w Zaduszki oraz w dniach 3 kwietnia (rocznica pierwszego transportu z Kozielska do Katynia 3 kwietnia 1940 roku), 13 kwietnia (Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej), a także 1 sierpnia (rocznica wybuchu powstania warszawskiego), 1 września (rocznica wybuchu II wojny światowej) oraz 17 września (rocznica agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku).

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie – pomnik znajdujący się obecnie w warszawskim Śródmieściu przy ul. Krakowskie Przedmieście, na dziedzińcu Pałacu Prezydenckiego, poświęcony pamięci księcia Józefa Poniatowskiego.

Pomnik przedstawia księcia Józefa Poniatowskiego dosiadającego konia i trzymającego w prawym ręku miecz, a sama postać wzorowana jest na pomniku Marka Aureliusza z rzymskiego Kapitolu.

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego powstał staraniem polskiej arystokracji. Zgodę na postawienie monumentu przed Pałacem Namiestnikowskim wyjednała u cara Anna z Tyszkiewiczów Potocka. Monument został zamówiony w 1817 roku u duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena. W 1829 roku w Warszawie zaprezentowano naturalnej wielkości gipsowy model klasycyzujący w swojej formie. Projekt nie został dobrze przyjęty, spodziewano się odzianego w zbroję walecznego żołnierza, a tymczasem konna postać na pomniku była odziana w białe szaty i półnaga.

Na podstawie modelu wykonano brązowy odlew, nad którym prace zostały ukończone w sierpniu 1832. Zgoda władz rosyjskich na ustawienie pomnika przed Pałacem Namiestnikowskim została cofnięta w związku z carskimi sankcjami wobec Polaków po upadku powstania listopadowego, co potwierdzono specjalnym rozkazem w 1834 roku. Ukończony odlew najpierw został przewieziony do Modlina, gdzie początkowo traktowano go jako rzeźbę św. Jerzego. Pomnik, podarowany Iwanowi Paskiewiczowi, po 1840 został wywieziony do Dęblina a następnie do Pałacu Paskiewiczów w Homlu. Monument ozdabiał pałac w Homlu w latach 1842 – 1922. W Warszawie, w miejscu przeznaczonym pod pomnik Poniatowskiego, w roku 1870 odsłonięto pomnik Iwana Paskiewicza autorstwa rzeźbiarza M.S. Pimienowa. Posąg Paskiewicza został zniszczony w 1917 roku, po zajęciu Warszawy przez Niemców.

Pomnik Poniatowskiego wrócił do niepodległej Polski w roku 1922, w ramach akcji rewindykacji zabytków i dzieł sztuki na mocy traktatu ryskiego. Stanął pierwotnie na dziedzińcu Zamku Królewskiego, a od 1923 na Placu Saskim, na cokole projektu Aleksandra Bojemskiego, przed Pałacem Saskim i Grobem Nieznanego Żołnierza. Uległ zniszczeniu w 1944 roku – został wysadzony w powietrze 16 grudnia z rozkazu Ericha von dem Bacha.

Nowy odlew rzeźby, wykonany w latach 1948-1951 według modelu z Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze, podarowało Warszawie Królestwo Danii. Pomnik ustawiono przed Starą Pomarańczarnią w Łazienkach Królewskich, a w 1965 roku przeniesiono na dziedziniec Pałacu Namiestnikowskiego, gdzie stoi do dziś. Pozostałości oryginalnej rzeźby, znalezione w 1951 w ruinach fabryki Lilpopa, są eksponowane w Parku Pamięci w Muzeum Powstania Warszawskiego.

Pomnik Chwała Saperom

Pomnik Chwała Saperom – pomnik, znajdujący się w Parku Kultury i Wypoczynku im. Edwarda Rydza Śmigłego w Warszawie (poprzednia nazwa: im. Bolesława Prusa), tuż przy ruchliwej Wisłostradzie. Pomnik odsłonięto tuż przed trzydziestą rocznicą zakończenia II wojny światowej – 8 maja 1975 r. Jego autorem jest Stanisław Kulon.

Składa się z trzech części:

    - monumentu symbolizującego eksplozję miny (sześć siedemnastometrowych pylonów ustawionych w okrąg) i postać sapera rozbrajającego minę.
    - tablicy wmurowanej w przejście podziemne pod Wisłostradą.
    - żelbetowego słupa wbitego w dno rzeki, przy wejściu do portu czerniakowskiego. Na słupie znajdują się postaci trzech żołnierzy wbijających pal.

Treść napisu na pomniku: Wolna Warszawa nigdy nie zapomni tych, którzy trudem swym i krwią pierwsi rozpoczęli dzieło jej odbudowy (z rozkazu Naczelnego Dowódcy WP nr 39 z 14 III 1945 roku).

Obok powyższego napisu znajdują się tablice z nazwiskami i numerami jednostek poległych saperów.

Na pylonach znajdują się płaskorzeźby (18 sztuk) opisujące ciężką pracę saperów podczas odbudowy kraju i stolicy (rozminowywanie, budowę mostów, itp.).

Pomiędzy głównym monumentem a palem umieszczona jest płyta upamiętniająca desant żołnierzy Trzeciej Dywizji I Armii WP, śpieszących na pomoc walczącym powstańcom warszawskim. Pomnik odlany został w Zakładach Mechanicznych im. Marcelego Nowotki w Warszawie.
W okresie międzywojennym istniał pomnik "Poległym saperom" stojący na rogu al. Niepodległości (wówczas Topolowa) i Nowowiejskiej - upamiętniający saperów poległych w wojnie 1920 roku. Odsłonięty w 1933 r pomnik został zniszczony w 1944 roku lub (według innych wersji) usunięty po II wojnie.

W Warszawie w Parku Skaryszewskim znajduje się jeszcze jeden dowód wdzięczności dla saperów. Jest to płyta pamięci Saperów Polskich Armii Krajowej.

Pomnik Umschlagplatz

Pomnik Umschlagplatz (pełna nazwa Mur – Pomnik Umschlagplatz) – pomnik znajdujący się w Warszawie u zbiegu ulic Stawki i Dzikiej na Muranowie, w pobliżu nieistniejącego kompleksu bocznic warszawskiej kolei obwodowej, skąd w latach 1942-1943 Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince ponad 300 tysięcy Żydów z warszawskiego getta.

Pomnik został odsłonięty 18 kwietnia 1988 w przeddzień 45. rocznicy wybuchu powstania w getcie. Powstał na podstawie projektu Hanny Szmalenberg i Władysława Klamerusa. Ma formę białego muru z czarnym pasem na czołowej ścianie pomnika, co stanowi nawiązanie do kolorów rytualnych szat żydowskich. Przestrzeń ograniczona murami monumentu symbolizuje otwarty wagon kolejowy. Na jego wewnętrznej ścianie w kolejności alfabetycznej - od Aby do Żanny - wyryto 400 najpopularniejszych przed wojną żydowskich imion. Każde z nich symbolicznie upamiętnia tysiąc ofiar warszawskiego getta. Umieszczono tutaj również cztery tablice pamiątkowe z napisem w językach: polskim, jidysz, angielskim i hebrajskim o treści:

Tą drogą cierpienia i śmierci w latach 1942-1943 z utworzonego w Warszawie getta przeszło do hitlerowskich obozów zagłady ponad 300 tys. Żydów.

Nad wejściem znajduje się półokrągły czarny blok przypominający macewę, wykuty z bloku sjenitu podarowanego przez rząd i społeczeństwo Szwecji. Umieszczony na nim motyw strzaskanego lasu (w żydowskiej sztuce sepulkralnej złamane drzewo oznacza przedwczesną, gwałtowną śmierć) symbolizuje zagładę narodu żydowskiego. Na bocznej ścianie sąsiadującego z upamiętnieniem budynku dawnej szkoły powszechnej umieszczono cytat z Księgi Hioba w językach polskim, jidysz i hebrajskim: Ziemio nie kryj mojej krwi, iżby mój krzyk nie ustawał (Hi 16, 18). Napisy symbolicznie przecinają kontury dwóch okien i drzwi.

Fundatorem monumentu było miasto stołeczne Warszawa przy wsparciu finansowym American Jewish Joint Distribution Committee.

Pomnik stanowi zakończenie, odsłoniętego w tym samym dniu, Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów zaczynającego się przy skrzyżowaniu ulic Anielewicza i Zamenhofa, i prowadzącego ulicami Zamenhofa, Dubois i Stawki. Jego autorami są Zbigniew Gąsior, Stanisław Jankowski i Marek Moderau.

11 czerwca 1999, w czasie swojej siódmej podróży apostolskiej do Polski, modlitwę za naród żydowski odmówił tutaj Jan Paweł II.

W 2002 monument, zachowany fragment placu przeładunkowego oraz obydwa przylegające do niego budynki szkolne (przed wojną Stawki 4/6 i Stawki 8) zostały wpisane do rejestru zabytków.

W latach 2007-2008 przeprowadzono generalny remont pomnika, który znajdował się w bardzo złym stanie ze względu na niską jakość materiałów użytych do jego budowy. Płyty z białego marmuru Biała Marianna zastąpiono wtedy okładziną wykonaną z bardziej wytrzymałego na warunki atmosferyczne szarego granitu z Zimnika na Dolnym Śląsku.
Obecny pomnik zastąpił pierwsze powojenne upamiętnienie tego miejsca w postaci skromnej tablicy z piaskowca umieszczonej w drugiej połowie lat 40. XX wieku na zachowanym fragmencie bramy prowadzącej na Umschlagplatz. Widniał na niej napis w językach polskim, hebrajskim i jidysz o treści. :

Z tego miejsca w latach 1942 i 1943 hitlerowscy ludobójcy wywieźli na męczeńską śmierć do obozów zagłady setki tysięcy Żydów. Cześć pamięci męczenników i bojowników żydowskich.

Pomnik Bohaterów Warszawy (Warszawska Nike)

Pomnik Bohaterów Warszawy (Warszawska Nike) - pomnik znajdujący się obecnie przy Trasie W-Z w Warszawie.
30 lipca 1956 roku Stołeczna Rada Narodowa podjęła decyzję o budowie w stolicy pomnika Bohaterów Warszawy i w następnych latach rozpisywane były kolejne konkursy, wzbudzając liczne spory i dyskusje.
Pomnik przedstawia boginię zwycięstwa Nike[potrzebne źródło] jako symbol walczącej Warszawy. Został zaprojektowany przez Mariana Koniecznego i odsłonięty 20 lipca 1964 roku na Placu Teatralnym, przed Teatrem Wielkim (w miejscu gdzie obecnie znajduje się odbudowany gmach pałacu Jabłonowskich).
14 listopada 1995 roku pomnik został zdjęty z cokołu i umieszczony tymczasowo na zapleczu budowy pałacu Jabłonowskich. 15 grudnia 1997 umieszczono rzeźbę na nowym cokole o wysokości 14 metrów, przy Trasie W-Z.

Pomnik Wojskowej Służby Kobiet

Pomnik Wojskowej Służby Kobiet – znajduje się w Warszawie przed gmachem Muzeum Wojska Polskiego w Alejach Jerozolimskich 3.
Został ufundowany przez gen. Elżbietę Zawacką. Przedstawia postać gen. Marii Wittek, personifikującej wszystkie polskie kobiety w służbie Wojska Polskiego. Został odsłonięty 19 kwietnia 2007.
Autorami pomnika są rzeźbiarz Jan Bohdan Chmielewski oraz architekt Zbigniew Wilma.

Pomnik Praskiej Kapeli Podwórkowej

Pomnik Praskiej Kapeli Podwórkowej – pomnik zlokalizowany w Warszawie u zbiegu ulic Floriańskiej i Kłopotowskiego, w dzielnicy Praga Północ na Starej Pradze.

Pomysłodawcą rzeźby jest arcybiskup Sławoj Leszek Głódź, który, gdy otrzymał honorowe obywatelstwo m. st. Warszawy, postanowił zrewanżować się miastu pomnikiem ks. Ignacego Skorupki przed Katedrą Praską, odsłoniętym w 2005 roku. Oprócz tego postanowił on też uhonorować zwykłych warszawiaków i stąd powstał pomysł warszawskiej kapeli podwórkowej z mosiądzu.
Pomnik autorstwa rzeźbiarza Andrzeja Renesa odsłonięty został 17 września 2006 roku. Uroczystość odsłonięcia pomnika uświetnił sam jego pomysłodawca oraz występ autentycznych kapel podwórkowych: Kapeli Praskiej, Różyc Orchestra i wykonująca folklor wiejski Cepelia Kurpianka - kapela kurpiowska z Kadzidła.

Skrzypek, akordeonista, gitarzysta, bandżolista i bębniarz wchodzą w skład kapeli uwiecznionej w pomniku. Orkiestra w nocy jest podświetlona kolorowymi światłami, a po wysłaniu sms-a można wysłuchać jedną ze 100 piosenek, w tym okupacyjnych i typowo warszawskich, graną przez kapelę.

Pomnik Bohaterów Getta

Pomnik Bohaterów Getta – pomnik w Warszawie poświęcony mieszkańcom getta warszawskiego, wzniesiony na miejscu pierwszego starcia bojowników żydowskich z hitlerowcami w czasie powstania w getcie w 1943. Miało to miejsce na placu pomiędzy obecnymi ulicami Anielewicza, Karmelicką, Lewartowskiego i Zamenhofa.
Przed wojną na środku obecnego placu znajdowały się zabudowania Koszar Artylerii Konnej, tzw. koszary wołyńskie, zbudowane w latach 1784–1788. Od zaborów do czasów II wojny światowej mieściło się tam więzienie wojskowe. W czasie wojny w tym budynku (adres ul. Zamenhofa 19) swoją drugą i ostatnią siedzibę miał Judenrat warszawskiego getta.
Decyzję o budowie pomnika podjął Centralny Komitet Żydów w Polsce, mający wówczas swoją siedzibę w Lublinie. W 1946 zwrócono się do inż. Leona Suzina z prośbą o wykonanie projektu architektonicznego. 16 kwietnia 1946 odsłonięto pierwszy pomnik.

Była to tablica w kształcie koła, na której wycięty był liść palmowy – symbol męczeństwa – oraz hebrajska litera „bet” czyli „B”. Litera „B” jest od słowa berejszys w języku jidisz, a bereszit w języku hebrajskim. Jest to pierwsze słowo Księgi Rodzaju, najważniejszej księgi judaizmu. Oprócz wyżej wymienionych symboli na pomniku umieszczono także napis w językach polskim, hebrajskim i jidysz: "Tym, którzy polegli w bezprzykładnej bohaterskiej walce o Godność i Wolność narodu żydowskiego, o Wolną Polskę, o wyzwolenie człowieka – Żydzi Polscy". Tablicę otacza kamienne obrzeże z czerwonego piaskowca. Kolor kamienia i wysypane wokół fragmenty cegieł symbolizowały krew przelaną w walce. Bardzo szybko podjęto decyzję o budowie w pobliżu drugiego pomnika.
W lipcu 1946 utworzono Komisję Budowy Pomnika, w skład której weszli: Adolf Berman, Icchak Cukierman i Bernard Falk. Wykonanie projektu zlecono rzeźbiarzowi Natanowi Rappaportowi. Prace rozpoczęto w 1947. Budowę prowadziła firma budowlana Mariana Pliszczyńskiego. Firma "inż J. Fedorowicz" wykonała prace kamieniarskie, a odlewem rzeźby zajęła się paryska gisernia Eugene Didiera.

Odsłonięcie nastąpiło 19 kwietnia 1948, w piątą rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim. Wybudowano go za pieniądze pochodzące ze składek organizacji żydowskich.

Pomnik ma 11 metrów wysokości. To bryła umieszczona we wschodniej części placu, obejmująca rzeźbę i płaskorzeźbę, cokół i stylizowane menory. Od strony zachodniej widać spiżową rzeźbę mężczyzn, kobiet i dzieci zatytułowaną "Walka". Symbolizuje ona bohaterski zryw powstańców. Postacie trzymają w dłoniach butelki z benzyną, pistolety i granaty. Kamienna płaskorzeźba od strony wschodniej ukazuje cierpienia i męczeństwo kobiet, niewinnych dzieci i starców. Nosi ona tytuł "Pochód na zagładę". Na tej płaskorzeźbie, w prawym górnym narożu widoczne są charakterystyczne niemieckie hełmy, symbolizujące sprawców zbrodni na Żydach.

Kamienną płytę przed pomnikiem zdobią dwie menory wykonane z brązu. Na pomniku jest także napis w języku polskim, jidysz i hebrajskim: "Naród żydowski swym bojownikom i męczennikom".

Pomnik obłożony jest płytami z grubo szlifowanego labradorytu, pochodzącego ze szwedzkich kamieniołomów w Hunnebostrand. Kamień zamówił tam minister gospodarki III Rzeszy Albert Speer w 1942, jako materiał pod przyszłe pomniki zwycięstwa Hitlera.
Pomnik znalazł się w mediach całego świata w grudniu 1970, kiedy to kanclerz RFN Willy Brandt po złożeniu wieńca ukląkł na schodach pomnika, by wyrazić żal za zbrodnie popełnione w imieniu narodu niemieckiego na narodzie żydowskim. Wydarzenie to upamiętnia niewielki monument znajdujący się na skwerze Willy Brandta u zbiegu ulic Karmelickiej i Lewartowskiego.

Obecnie naprzeciwko pomnika trwa budowa gmachu Muzeum Historii Żydów Polskich według projektu fińskiego architekta Rainera Mahlamäkiego.

Pomnik Józefa Piłsudskiego (Belweder)

Pomnik Józefa Piłsudskiego w Warszawie – posąg Józefa Piłsudskiego, według projektu Stanisława Ostrowskiego, znajdujący się w Warszawie, wystawiony jako wyraz wdzięczności za obronę Warszawy w 1920 roku.
Pomnik przedstawia stojącego Józefa Piłsudskiego opierającego się oburącz o szablę w pochwie.

Stanisław Ostrowski wykonał marmurowy pomnik Józefa Piłsudskiego jeszcze przed II wojną światową. Pomnik, przechowany w Starej Pomarańczarni w Łazienkach Królewskich, stał się podstawą do odlewu, który jest obecnym pomnikiem. Pomnik został odlany ze spiżu, dzięki inicjatywie Ministerstwa Obrony Narodowej, które przekazało na ten cel dużą ilość łusek armatnich.

Pomnik na niskim cokole zdobią napisy:

    „Marszałek Józef Piłsudski”
    „Swemu Obrońcy w 1920 r. – Warszawa”
    „Z inicjatywy Jerzego Waldorffa pomnik ten odsłonięto / 8 listopada 1998 r. w 80-tą rocznicę odzyskania niepodległości / Fundatorami są: / Gmina Warszawa Centrum, Zarząd Dróg Miejskich w Warszawie / Wiesław Ciałkowski i inni ofiarodawcy / Społeczny Komitet Budowy Pomnika / Marszałka Józefa Piłsudskiego Warszawa 1998 r.”.

Pomysłodawcą budowy pomnika był Jerzy Waldorff, który w 1997 roku zainicjował zbiórkę pieniędzy na ten cel, przekazując sumę 5 tysięcy zł, otrzymaną w plebiscycie czytelników „Expressu Wieczornego”, słuchaczy radia WAWA oraz widzów Warszawskiego Ośrodka Telewizyjnego.

Jerzy Waldorff zaproponował, aby pomnik Piłsudskiego został wzniesiony przy Belwederze w Alejach Ujazdowskich. Radni Gminy Warszawa Centrum podjęli 26 lutego 1998 roku uchwałę, w której postanowiono, że zaprojektowaniem monumentu i jego realizacją zajmie się stowarzyszenie „Społeczny Komitet Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego” powołane do życia przez Jerzego Waldorffa, natomiast za wykonanie uchwały odpowiedzialny będzie ówczesny prezydent stolicy Marcin Święcicki.

Pomnik został uroczyście odsłonięty przez prezydenta miasta M. Święcickiego, J. Waldorffa i córkę Marszałka Jadwigę Piłsudską-Jaraczewską 8 listopada 1998 roku.

Pomnik ks. Ignacego Skorupki

Pomnik ks. Ignacego Skorupki - stoi na placu weteranów 1863 roku przed Katedrą warszawsko-praską. Przedstawia on ks. Ignacego Skorupkę - kapelana 236. Ochotniczego Pułku Legii Akademickiej, uczestnika Bitwy Warszawskiej 1920 roku. Autorem rzeźby jest Andrzej Renes.

Pomnik ufundowany został przez diecezję warszawsko-praską z okazji 85. rocznicy "Cudu nad Wisłą". Odsłonięcia 13 sierpnia 2005 roku dokonali harcerze hufca praskiego. Uroczystą mszę świętą odprawił ówczesny prymas Polski, kardynał Józef Glemp. Uczestniczyli w niej m.in.: ostatni Prezydent RP na Uchodźstwie - Ryszard Kaczorowski oraz ówczesny prezydent stolicy - Lech Kaczyński.
Pomnik wykonany ze spiżu przedstawia księdza trzymającego w lewej ręce krzyż oraz pokazującego prawą kierunek ataku. Całość z granitowym cokołem mierzy 9 metrów, sama rzeźba ma 4 metry. Napis na cokole głosi:
Ksiądz Ignacy Jan Skorupka urodzony 31 VII 1893 w Warszawie. Kapelan Garnizonu Praskiego Wojska Polskiego. Kapelan I Batalionu 236 pp. Armii Ochotniczej. 14 sierpnia 1920 poległ w walce z bolszewikami pod Ossowem. Kawaler Krzyża Virtuti Militari. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. 13 sierpnia 2005 w 85 rocznicę Bitwy Warszawskiej.

Już przed wojną planowano postawienie pomnika księdzu. Powstał nawet cokół, na którym ostatecznie po wojnie stanął Pomnik Polsko-Radzieckiego Braterstwa Broni na placu Wileńskim.

Pomnik Kościuszkowców

Pomnik Kościuszkowców – pomnik upamiętniający próby niesienia pomocy powstaniu warszawskiemu podejmowane przez żołnierzy 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Zlokalizowany jest u zbiegu ulic Wybrzeże Helskie i Okrzei przy wlocie do Portu Praskiego w dzielnicy Praga Północ w Warszawie, w pobliżu gmachu dawnej Komory Wodnej nad Wisłą.

14 września 1944 oddziały 1 Armii Wojska Polskiego i Armii Czerwonej zajęły Pragę, uwalniając od Wehrmachtu prawobrzeżną część miasta, gdy tymczasem od 1 sierpnia trwało powstanie warszawskie w lewobrzeżnej części Warszawy. We wrześniu podjęto zakończone niepowodzeniem próby przepraw przez Wisłę w rejonie przyczółka czerniakowskiego i na Kępie Potockiej.

Przewodniczącym społecznego komitetu budowy pomnika był Włodzimierz Sokorski. Wiosną 1979 ogłoszono konkurs na projekt monumentu pod hasłem "... ale najpiękniejszy jest naszej Wisły brzeg", gdzie spośród 30 zgłoszonych prac wybrano projekt Andrzeja Kastena. Pomnik miał stanąć w 1980, jednak plany te pokrzyżował zryw "Solidarności" i stan wojenny. Z inicjatywy Związku Kombatantów WP i Klubu Kościuszkowca do prac przystąpiono w październiku 1983, akt erekcyjny pod pomnik wmurowano 7 października 1983 w ramach 40. rocznicy powstania Ludowego Wojska Polskiego. Wykonano nasyp ziemny dla wyeksponowania 12-metrowej, 48-tonowej rzeźby Kastena odlanej w brązie w Zakładach Mechanicznych im. Marcelego Nowotki. Monumentalny posąg przedstawia żołnierza w rogatywce, z pepeszą w dłoni i rozwianej pelerynie rozpaczliwie wyciągającego rękę w stronę lewobrzeżnej Warszawy. Składał się z ok. 300 elementów. Z uwagi na wielkość i wagę odlewów wytyczono specjalną trasę ich przewozu z fabryki na miejsce montażu.

Całość kompozycji przekroczyła wysokość 16 metrów, a rozległy plac wyłożony kamiennymi płytami został obsadzony zielenią. Projektantem otoczenia pomnika był Bogusław Chyliński. W pracach przy budowie monumentu brały udział liczne warszawskie przedsiębiorstwa, weterani, młodzież oraz żołnierze Ludowego Wojska Polskiego.

Odsłonięcie pomnika nastąpiło 17 stycznia 1985 w 40. rocznicę wyzwolenia Warszawy.

W 2011 związku z realizacją projektu Port Praski pojawiły się plany przeniesienia monumentu w okolice Mostu Świętokrzyskiego.

Pomnik Syreny na Powiślu

Pomnik Syreny wykonany ze spiżu postawiono nad Wisłą w kwietniu 1939. Do rzeźby Ludwice Nitschowej pozowała Krystyna Krahelska, uczestniczka Powstania Warszawskiego, autorka tekstu do powstańczej piosenki  "Hej, chłopcy, bagnet na broń".
Jesienią 2006 przed pomnikiem ustawiono tablicę informującą o srebrnym Krzyżu Virtuti Militari, który nadał Warszawie gen. Sikorski w uznaniu zasług obrony miasta we wrześniu 1939.

Ławeczka Jana Nowaka Jeziorańskiego

Ławeczka Jana Nowaka Jeziorańskiego - pomnik przy ul. Czerniakowskiej 178 A w Warszawie, znajdujący się na skraju obszaru parkowego.

19 października 2006 roku przed Biblioteką i Centrum Informacji im. Jana Nowaka Jeziorańskiego Władysław Bartoszewski z prezydentem Warszawy Kazimierzem Marcinkiewiczem dokonali odsłonięcia pomnika. W uroczystości wzięli udział m.in.: ambasador USA Victor Ashe, minister Kancelarii Prezydenta Elżbieta Jakubiak, Zofia Bartoszewska, prezes Związku Powstańców Warszawskich gen. Zbigniew Ścibor-Rylski, dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego Jan Ołdakowski, prezes Fundacji im. Jadwigi i Jana Nowaków-Jeziorańskich Jacek Taylor.Inicjatorkami budowy pomnika są Hanna i Jacek Fedorowiczowie.

Autorem rzeźby plenerowej wykonanej w brązie jest Wojciech Gryniewicz.

Pomnik Fryderyka Chopina

Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie – pomnik Fryderyka Chopina w Parku Łazienkowskim w Warszawie, przedstawiający odlaną w brązie postać kompozytora siedzącą pod stylizowaną mazowiecką wierzbą. Obok pomnika Syrenki, Kolumny Zygmunta, Pałacu na Wodzie czy Pałacu Kultury i Nauki, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych widoków związanych z Warszawą. Pomnik doczekał się nie tylko niezliczonych reprodukcji kalendarzowych, pocztówkowych, filatelistycznych itp., ale także kopii, z których najbardziej znana, w skali 1:1, znajduje się w Japonii w mieście Hamamatsu.
Pomysł upamiętnienia kompozytora zaistniał w warszawskim środowisku muzycznym w II połowie XIX wieku, ale nie miał szans urzeczywistnienia ze względu na politykę ucisku narodowościowego Rosji, jednego z zaborców. Sytuacja uległa zmianie w 1901 roku, gdy polska śpiewaczka operowa Adela Bolska uzyskała zgodę cara Mikołaja II na utworzenie komitetu budowy pomnika.

Pomnik wykonany został przez Wacława Szymanowskiego, który wygrał konkurs rozpisany w 1908 r. Miał on być wzniesiony w setną rocznicę urodzin pianisty w 1910 r. W jury konkursowym zasiadały takie postaci kultury i sztuki jak: Antoine Bourdelle, Józef Pius Dziekoński czy Leopold Méyet. Ponieważ projekt budził wiele kontrowersji, a prace przy jego realizacji zostały przerwane wybuchem I wojny światowej, zrealizowany został dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym. Odlano go w częściach we Francji, gdzie znajdował się gipsowy model, po czym, po przewiezieniu do Polski, zmontowano go w warszawskich Łazienkach. Został uroczyście odsłonięty 27 listopada 1926 roku. Otoczenie pomnika - cokół oraz basen - zaprojektował architekt Wydziału Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, profesor Oskar Sosnowski. Prace kamieniarskie wykonała łódzka firma Urbanowskiego.
31 maja 1940 roku pomnik Chopina został przez Niemców wysadzony w powietrze i pocięty palnikami na mniejsze części. Złom powstały w wyniku tej dewastacji wywieziono koleją na zachód, gdzie jego fragmenty zostały użyte jako surowiec przeznaczony do przetopienia w niemieckiej hucie. Niemcy starali się zniszczyć także wszystkie kopie pomnika przechowywane w polskich muzeach. Jednemu z pracowników Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu udało się ukryć w piwnicy kopie głowy pomnika. Niemcy zniszczyli jednak wszystkie gipsowe repliki oraz drewnianą kopię rzeźby w skali 1:2, którą do poznańskiego muzeum przekazał sam autor.
W wyniku dokonanej przez Niemców dewastacji odbudowa po wojnie nastręczała wielu trudności. Poszukiwano replik oraz zachowanych kopii pomnika mogących posłużyć za wzór do odtworzenia dzieła. W 1945 roku pracownicy Zakładów Rafineryjno-Przetwórczych we Wrocławiu znaleźli pośród zalegających na terenie fabryki hałd złomu głowę Chopina, jednak nie była to oryginalna głowa, ale tylko jeden z próbnych odlewów w znacznie pomniejszonej skali. Kompletną kopię całego pomnika udało się znaleźć dopiero podczas odgruzowywania zniszczonego domu Szymanowskiego na Mokotowie. Na podstawie tej kopii podjęto próbę wykonania wiernej repliki zniszczonego oryginału. Pomnik został zrekonstruowany według projektu prof. Władysława Wasiewicza i odsłonięty ponownie w 1958 r. Obecnie sąsiaduje on z sadzawką. Wokół pomnika i stawu rozmieszczonych jest wiele ławek, gdyż od 1959 roku w okresie letnim odbywają się tu koncerty utworów Chopina, wykonywane na fortepianie ustawianym u podnóża pomnika na specjalnie zaprojektowanej platformie. Dyrekcja parku pozwala słuchaczom na przebywanie na trawnikach okalających to miejsce.

Napis na cokole głosi: Posąg Fryderyka Chopina zburzony i zagrabiony przez Niemców w dniu 31 maja 1940 roku odbuduje Naród. 17-X-1946 r. Wyryto również słowa Adama Mickiewicza:

    Płomień rozgryzie malowane dzieje,
    Skarby mieczowi spustoszą złodzieje,
    Pieśń ujdzie cało...

W roku 1994 w japońskim mieście Hamamatsu odsłonięto kopię pomnika z warszawskich Łazienek, przekazaną temu miastu na podstawie umowy o wymianie kulturalnej między miastami partnerskimi.

Pomnik Małego Powstańca

Pomnik Małego Powstańca – pomnik na ulicy Podwale, przy Murach Obronnych. Upamiętnia on najmłodszych uczestników powstania warszawskiego w 1944 roku.

Został zaprojektowany przez Jerzego Jarnuszkiewicza w roku 1946, jeszcze w okresie studiów autora. Przez wiele lat był znany głównie z licznych miniaturowych kopii, przypominających w wielu rodzinach o dniach Powstania. Władze zezwoliły na realizację pomnika dopiero w latach osiemdziesiątych.

Odsłonięcia pomnika dokonano 1 października 1983. Na pomniku wzorowana jest rzeźba Dzieci Czerwca 1956, zlokalizowana w Poznaniu przy ul. Młyńskiej.